Dit verhaal is een verhaal van Gertjan van der Ende, Management Trainee bij Evides Drinkwater. Een jonge, blije, enthousiaste waterspecialist in zijn, gelukkig niet geheel eenzame, avontuur om de wereld weer een stukje beter te maken. Een kleine 5 maanden werkte hij mee met het drinkwaterbedrijf van Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië.
Inleiding
Daar sta je dan. Mentaal uithijgent omdat je net met een strak gezicht een aantal te bezoeken toeristische bestemmingen hebt opgelepeld. Het was namelijk al te laat om nog een werkvisum te regelen, dus was het toeristenvisum eigenlijk de enige realistische optie. Gelukkig is de douane meneer niet al te kritisch rond dit uur en besluit hij dat mijn verhaal geloofwaardig is. Het is 6 uur in de ochtend en de rit van de luchthaven naar het hotel is rustig. Addis Abeba slaapt namelijk nog. Deze stad met 4 miljoen inwoners is schijnbaar geen 24/7 stad. Verder is het, in tegenstelling tot wat de meeste van mijn vrienden en familie dachten, geen warme stoffige. Eigenlijk is het een behoorlijk georganiseerde stad, met een temperatuur die eigenlijk het hele jaar rond de 23 graden danst. Ideaal dus
Wel nu, in tegenstelling tot wat ze bij de douane nu dachten, kwam ik niet voor de mooie kerken in Lalibela, het lava meer van Erta Ale of het o zo lekkere Ethiopische eten. Ik kwam de het lokale waterbedrijf helpen met één van hun belangrijkste problemen: Non revenue water, afgekort NRW.
Doel
NRW is een fenomeen wat zich niet beperkt tot de ontwikkelende wereld. Ook in Westerse landen is dit soms een fors probleem. Ook wij in Nederland hebben last van NRW, echter hebben wij het gelukkig wat beter in de hand dan de Ethiopiërs. In Nederland zitten we op zo'n 5% NRW. De Engelsen gaan vaak richting de 25%, maar in Addis sprak men van zo'n 40%. Dit is niet alleen zoned van de misgelopen inkomsten, dit is in de eerste plaats verdomd jammer omdat er hele delen van de stad geen water krijgen vanwege de beperkte beschikbaarheid. Doel van mijn project was om keihard te maken hoe hoog dat NRW percentage was, en vervolgens dit percentage te halveren (#gamaarregelen). Dit gaat allemaal gebeuren met behulp van DMA's
NRW staat voor Non Revenue Water
Eigenlijk is het een heel simpel sommetje. Je neemt al het water dat geproduceerd wordt, en trekt hier alle verkochte kuubs water vanaf. Wat overblijft is non revenue water. Dat gedeelte van je water, waar je niet voor bent betaald. In de praktijk bestaat dit onder meer uit verliezen doordat niet alle klanten een rekening ontvangen, verliezen doordat er ergens gaten in de leidingen zitten en verliezen doordat meters stuk zijn.
DMA’s zijn min of meer het antwoord op NRW
Dit is een strategie die bestaat uit het opdelen van je leidingen netwerk in allemaal kleine gebieden (200 tot 5000 aansluitingen). Hier wordt exact bepaald hoeveel water er in gaat (mbv. een water meter) en bepaald hoeveel er wordt verkocht. Doordat dit kleine beheersbare gebieden zijn, kunnen de redenen voor het verlies worden achterhaald en opgelost.
On the ground’ in Ethiopië
Planfase
Vers aangekomen had ik natuurlijk allang een plannetje klaar liggen. Na uitgebreide kennismaking met alle medewerkers konden we dit plan wat bijstellen naar de lokale smaak en goedkeuren. Prima soepel. Wel erg ambitieus gaf mijn baas aan. Hij zei al wel tevreden te zijn als ik ongeveer de helft van het plan kon realiseren. Aan de ene kant een hele geruststellende uitspraak (de lat ligt schijnbaar niet zo hoog), maar aan de andere kant ook wel erg beangstigend, want hoeveel tegenslagen zijn hier dan normaal? Maar goed, ik had een plan, ik had 4 slimme lokale ingenieurs en een stuk of 10 monteurs, laten we maar eens kijken waar het schip strandt
Uitvoering
Al snel bleek mijn toegevoegde waarde niet zo zeer te liggen in de technische kennis die ik mee bracht. DMA's zijn nu eenmaal niet zo bijzonder ingewikkeld. Mijn toegevoegde waarde lag meer in mijn doelmatigheid, lijstjesdrang, mijn toegang tot (hoger) management en mijn directe link naar projectgelden.
No pressure…
In de eerste DMA kwam het water via één leiding het gebied binnen. Er waren geen leidingen die het gebied verlieten. Op zichzelf een hele simpele opzet. Al vrij vlot was de watermeter geïnstalleerd. Nu was het zaak te testen of het gebied daadwerkelijk maar één inkomende en geen uitgaande leiding had. Hiervoor doen we een zogeheten ‘zero pressure test’. Hierbij wordt de inkomende leiding afgesloten, waardoor er geen water toevoer, en dus geen druk meer in het gebied is. Dit wordt allemaal nauwlettend in de gate gehouden door drukmeters die zowel de druk binnen de DMA, als de druk buiten de DMA registreren. Wanneer er nog wel druk in het gebied om de DMA aanwezig is, en de druk nul is in de DMA zelf, kunnen we concluderen dat er geen andere verbindingen zijn waar we niets vanaf wisten.
Om de klanten zo min mogelijk tot last te zijn, besloten we dit in de nacht te doen. De volgende ochtend bleek echter dat enkele drukmeters in de DMA nog steeds een behoorlijke druk lieten zien. Het vermoeden was dat dit hydrostatische druk was, door water wat was achtergebleven in de leiding. De enige manier om dit zeker te weten, was door te zorgen dat de leidingen ook echt helemaal leeg zouden zijn. Het plan was om hier een laag gelegen brandkraan voor te gebruiken en het water te lozen op straat. Wat mij betreft niet zo'n issue, maar mijn collega's vonden dit, niet geheel onterecht, zonde van het water. Zij werkten namelijk niet voor niets in het non-revenue water team. De oplossing lag in de water-truck. Er werd geregeld dat er een water-truck langs zou komen waarin we al het achtergebleven water uit de leiding zouden pompen. Dit was dus ondertussen al poging twee van de zero pressure test, en dus dag twee dat deze wijk weer volledig afgesloten zou worden. Klonk als een goed idee, maar helaas bleek, toen de wagen goed en wel was aangekomen bij de brandkraan, dat de aansluiting van de brandkraan niet te paste op de water-truck…
Het was ondertussen al in de middag van mijn vrije zaterdag en ik was er zo ondertussen wel klaar mee. Dus na een korte discussie kwamen we overeen dat we het water zouden lozen op straat. Jammer dan van het water, dit was een investering in de toekomst. Terug aangekomen bij de brandkraan werd vol enthousiasme de kraan open gedraaid. Er gebeurde…. precies niets. De lokale bewoners wisten ons nog te vertellen dat er een afsluiter onder het trottoir zat ingemetseld, voor nu helaas onbereikbaar. Weer een (vrije zater-)dag vergooid, poging drie komt maandag wel weer. Wie gaat er dan ook vanuit dat de enige brandkraan in de wijk ook daadwerkelijk functioneert…?!
Straatpotje
Om afsluiters bereikbaar te maken, gebruiken we in Nederland straatpotjes. Een kokertje met een dekseltje. Niet zo spannend allemaal. Degene die we moesten hebben, moest wel heel sterk zijn, gezien hij midden in de doorgaande weg zou worden geplaatst. Helaas liggen dit soort producten in Ethiopië niet zomaar overal op de plank. Import en export gaat namelijk niet zo soepel in Ethiopië. Wat ik heb begrepen van de situatie is dat het tekort aan harde valuta (dollars, euro's) zo nijpend is, dat het eigenlijk de hele economie raakt. Er zijn geen dollars meer te krijgen, voor wie dan ook. Bouwprojecten liggen stil, geïmporteerde spullen zijn slecht verkrijgbaar en zelfs de baas van de Ethiopian Investment Commission kan geen dollars krijgen bij de bank (aldus een kennis die werkte in die branche).
Maar niet alleen grote projecten voelden dit, ook wij. In al mijn inventiviteit en creativiteit had ik namelijk een staalbedrijf gevonden dat voor mij een gietijzeren straatpot kon maken. We hadden 'm samen ontworpen en er was zelfs al een mal gemaakt van plaatstaal. Zelf was ik hier best een beetje trots op. Op maat gemaakte materialen, meer dan sterk genoeg, diefstal-proof vanwege het belachelijke gewicht en tevens ondersteunend voor de lokale economie. Mijn academische opvoeding van een combinatie van ontwikkelingseconomie en civiele techniek kreeg het er helemaal warm van. De mal die gemaakt was werd goedgekeurd en we konden door naar de volgende stap. Deze stap bestond uit het vervaardigen van een mal uit zand. Hierin werd dan het vloeibare gietijzer gegoten, waarna het zou afkoelen en uitharden. Enfin, we hadden het natuurlijk over valuta gerelateerde issues.
Wat bleek namelijk, vanwege de complexe vorm van het ontwerp, was een bepaald chemisch goedje nodig. Dit goedje hield het zand bij elkaar, maar was helaas niet beschikbaar. Waarom niet? Import was al enige tijd niet meer mogelijk…
Ondertussen heb ik bij ons eigen magazijn een straatpotje meegekregen. Een prachtmodel van het prestigieuze AVK. Volledig plastic (gietijzeren putdeksels worden dikwijls gestolen in Ethiopië), en toch sterk genoeg. Ik neem 'm mee in m'n koffer, en als 't bevalt vliegen we een paar pallets in.
Resultaten
Ik zou zo nog een aantal van dit soort verhalen op kunnen lepelen, maar dan lijkt het net alsof alles moeilijk en traag is in Ethiopië. Dat zou mijn tijd daar geen recht aan doen. Er is namelijk ook een hoop gelukt daar. Er zijn vier DMA's opgezet, negen water meters ingebouwd en drie mangaten aangelegd. Alle metingen voor het bepalen van het huidige NRW percentage zijn gedaan en diverse trainingen op gebied van NRW en GIS zijn verzorgd. De NRW percentages van soms meer dan 50% hebben pijnlijk bloot gelegd hoeveel inkomsten worden misgelopen. Tegelijk geeft dit ook hoop voor de toekomst, omdat er nog zoveel laaghangend fruit te plukken is.
Conclusie
We kunnen concluderen dat de inschattingen van zo’n 40% NRW aardig accuraat waren. In de opgezette DMA’s liepen de cijfers uiteen tussen de 36% en 52%. We zijn nu dan ook klaar voor fase twee van het project waarin de problemen daadwerkelijk moeten worden opgelost. Binnenkort vlieg ik weer terug. Met een AVK straatpotje in mijn koffer. Eens kijken of ik dat een beetje recht kan praten bij de douane.